RADIO IN DE PERIODE 1940-'45

Radio: 'Een belangrijk communicatiemiddel'

De radio heeft in deze periode een heel belangrijke rol gespeeld. Het was oorlog in Nederland en via het radiotoestel (televisie was er nog niet) konden de mensen afstemmen op de Hilversumse zenders om het nieuws te beluisteren. Nieuwsberichten zijn in tijden van oorlog heel belangrijk voor de mensen. De berichten die de huiskamer binnenkwamen via de radio waren na de Duitse inval echter niet betrouwbaar. Vrijwel direct na de inval op 10 mei 1940 bezetten de Duitsers de radiozenders in Hilversum. De Nederlandse omroepverenigingen kregen vanaf die tijd een verbod voor bepaalde uitzendingen (censuur). Het uitgezonden nieuws werd door de Duitsers samengesteld en was vaak onwaar en onbetrouwbaar. De Duitsers verspreidden via de radio propaganda, allerlei berichten die Duitsland mooier voordeden dan het was. De Nederlanders spraken over Goebbels propaganda. Goebbels was in de regering van Hitler Minister van Propaganda. De Duitse Volksempfänger had als bijnaam 'Goebbels Schnautzer'

Duitse Volksempfänger, NORA VE301 1933

Radio Oranje

Vlak na de Duitse inval weken de Nederlandse regering en het Koninklijk Huis uit naar Engeland. Ook een aantal bekende Nederlanders vluchtte. Daaronder waren de latere historicus Dr. L. de Jong, de schrijver A. den Doolaard en een zekere H.J. van de Broek (over hem later meer). In de BBC-studio's (BBC = British Broadcasting Corporation) te Londen kregen ze een ruimte met uitzendapparatuur. Ze begonnen met uitzendingen in de Nederlandse taal bestemd voor het bezette Nederland. Dit waren vooral nieuwsuitzendingen en berichten in code bestemd voor het Nederlandse verzet. De zender kreeg als naam 'Radio Oranje' en het doel was de verzetswil en het vertrouwen in de uiteindelijke bevrijding hoog te houden. Ook werd er later muziek en cabaret uitgezonden. De meeste Nederlanders stemden een paar keer per dag op vaste tijden af op 'Radio Oranje'. Het gevolg was dat er praktisch niet meer naar Hilversum geluisterd werd. De Duitse bezetter kwam hier achter en het werd verboden om naar de Engelse zender te luisteren. De Duitsers richtten stoorzenders op om de radiogolven vanuit Engeland onverstaanbaar te maken. De Nederlanders bleven echter luisteren met zelfgemaakte raamantennes die richtinggevoelig waren en de storing uitfilterden.

Radio in houten 'Sigarenkistje' - 1943

Inleveren van het radiotoestel

Nu namen de Duitsers een drastischer maatregel. In mei/juni 1943 werd via raambiljetten door heel Nederland bekend gemaakt dat alle radio's ingeleverd moesten worden. Veel mensen deden dit met tranen in de ogen omdat ze vaak voor dit kostbare bezit jarenlang hadden gespaard. Ze wisten maar al te goed dat ze hun zuurverdiende radio nooit weer terug zouden krijgen. Sommige mensen hadden nog een oud kapot toestel op de zolder staan. Zij leverden dit toestel in en hun mooie radio werd verstopt in een kast of onder de vloer. Als de kust veilig was werd het ondergedoken radiotoestel tevoorschijn gehaald en werd er toch naar 'Radio Oranje' geluisterd. Pientere vaders en zoons bouwden vaak een simpele radio, die in een trommel, een sigarendoos, schemerlamp of achter een schilderij opgeborgen werd. Soms werd de radio in een dikke bijbel gebouwd. Een mens in nood is zeer vindingrijk. Via gestencilde krantjes werden berichten doorverteld aan mensen die geen radiotoestel hadden.

Wat gebeurde er nu met de ingeleverde radiotoestellen?

Heel veel zijn met wagonladingen vol per trein naar Duitsland vervoerd. Onderdelen van koper werden in de wapenindustrie gebruikt. Sommige toestellen zijn gewoon op de zolder van het gemeentehuis blijven staan. Een mijnheer uit Heerenveen vertelde ons: "Mijn radiotoestel met naamkaartje stond nog mooi ingepakt en na de bevrijding kon ik hem zo weer meenemen".

'Herrijzend Nederland'

Op 18 september 1944 werd Eindhoven al bevrijd. Bij Philips hadden ze tijdens de oorlog in het geheim onder leiding van de verzetsman Gehrels een radiozender gebouwd met de bedoeling om direct na de bevrijding met uitzendingen te beginnen. De eerste uitzending was op 3 oktober 1944 vanuit Eindhoven. De zender opende met de woorden: “Hier is Herrijzend Nederland, de zender op vrije Nederlandse bodem…” . De omroeper was Radio Oranje-chef Van de Broek. Hij was vanuit Engeland via België naar Eindhoven gekomen.

Philips Radio 208U - 1944-'45, met 'Herrijzend Nederland' op de stationschaal

De taak van de zender 'Herrijzend Nederland' is de mensen in het bevrijde zuiden van het juiste nieuws te voorzien. En de mensen in het nog bezette Nederland boven de grote rivieren, moed in te spreken. Voor hen kwam de bevrijding pas in mei 1945. Voor het westen van Nederland kwam nog de verschrikkelijke 'hongerwinter'. De zender 'Herrijzend Nederland' is gebleven tot januari 1946, daarna werden de uitzendingen weer vanuit Hilversum verzorgd.

Op de foto is op de schaal van de kleine bakelieten radio, merk Philips met het type 208U de naam 'Herrijzend Nederland' te vinden. Dit toestel is erg geliefd bij de radioverzamelaars.

De Bevrijding op 10 mei 1945

© W.H.G. Stuiver, Diever, april 1995