Reparatieverslag zelfbouw ‘Radio Oranje’ Lange Golf ontvanger 1944

Inleiding:

Sinds plm. 30 jaar in mijn radioverzameling een radio-ontvanger in een houten sigarendoosje om in de 2e Wereldoorlog in het bezette Nederland ‘Radio Oranje’ mee te kunnen ontvangen. ‘Radio Oranje’ zond uit vanaf de BBC studio’s in Engeland.

Nu het initiatief genomen om deze bijzondere ontvanger, een zogn. 'Tweelampertje', nader te bestuderen.

'Radio Oranje' werd uitgezonden op frequenties in de Middel, Lange en Korte Golf.
Midden Golf - 373 m, Lange Golf - 1500 m en in de Korte Golf banden - 13, 16, 19, 25, 31 en 41 m.

Deze ontvanger was geschikt om 'Radio Oranje' te ontvangen via sterke 200 kW zenders in de Lange Golf bereik met frequentie 200 kHz (1500m.) n.l. Droitwich en Ottrinhgham (bij Hull).

Het was voor de Duitse bezetter moeilijk om deze sterke zenders te storen en de bezetter kwam na mei/juni 1943 met drastische strenge maatregelen n.l. eigenaren van radiotoestellen moesten na mei/juni 1943 hun radiotoestel inleveren.
De bezetter wilde met deze maatregel het 'Oorlogsnieuws' van de Engelse zenders blokkeren.

Na die datum was het verboden om naar de radio te luisteren en werd dit toch gedaan dan stonden hier zware straffen op.
Vanwege dit verbod werd vaak een radiotoestel verstopt en was de kust veilig dan ging men toch luisteren naar ‘Radio-Oranje’ waar de juiste berichten vandaan kwamen.

Handige mensen bouwden zelf een kleine ontvanger bijv. in een onopvallend sigarendoosje.

Deze ontvanger werd destijds gebouwd door kruidenier de Jong die woonde in een dorpje in N.-Friesland. Deze kruidenier was ook radioamateur.

Het ontvangtoestel is gebouwd in een ‘Wascana’ sigarendoosje (16 x 9,7 x 4,5 cm).

Het toestel heeft 5 ingangsbussen n.l. 2 voor de netspanning, 2 voor de koptelefoon en 1 voor de antenne.
De aarde aansluiting ontbreekt.

Door gebruik te maken van de miniatuur eikel buisjes (acorn valves), een gelijkrichtbuisje en een kleine voedingstrafo kon deze ontvanger gemakkelijk in het ‘Wascana’ sigarendoosje gebouwd worden.

Deze ontvanger is ingesteld op een vaste frequentie. Voor 'fijn-tuning' is geen trimmer aanwezig.

De techniek:

Er is gebruikt gemaakt van 2 eikel miniatuur buisjes (acorn tubes). De schakeling bevat de penthode detector B1 = 954 (RCA) en een triode l.f.-versterker B2 = 955 (RCA).

Voor gelijkrichting in de voeding wordt gebruik gemaakt van de Philips enkelfase gelijkrichter EA50.

De equivalenten van de eikel buisjes zijn: 954 (RCA) = E1F (Philips) = 4672 (Mullard) en 955 (RCA) =E1C (Philips) = 4671 (Mullard).

De afstem(resonatie)frequentie is niet regelbaar en wordt bepaald door L1=4 mH en C3=43 pF. Na berekening met de bekende Thomson formule f = 1 gedeeld door 2 pi wortel LC en λ = v/f volgt hier een vaste afstemfrequentie f = 383,7kHz en de golflengte λ = 781 m. Met een gemoduleerde meetzender laat zich bij de frequentie 350 kHz duidelijk een maximum horen.
(f = resonantiefrequentie, λ = golflengte en v = 300000 km/sec)

Gebruikelijk was toen een antenne van plm. 30 m samen met het ingangscircuit wordt de afstemcapaciteit groter en wordt de afstemfrequentie kleiner en de golflengte groter. Dus deze ontvanger was destijds met grote zekerheid geschikt om de sterke Engelse zenders Droitwich en Ottringham.geschikt

Er is geen toltrimmer voor ‘finetuning’ in de L1-C3 kring. De eigen mini AM-zender werkt op 747 kHz – 401,61 m. Na revisie van deze ontvanger heb ik C3 vervangen door een Philips toltrimmer van 25 pF. Door deze in te stellen op plm. 11 pF laat ‘Radio Drenthe’ zich duidelijk horen via de mini AM-zender.

De reparatie:

• Alle draden aan de secundaire kant van de voedingstrafo los gesoldeerd. Nu hebben eventuele sluitingen geen invloed. Met de variac de spanning primair opgevoerd tot 220 Volt en nu blijkt dat er 2 gescheiden wikkelingen zijn die 6,3 Volt leveren voor de gloeidraden van resp. B1 (EA50 Philips) en B2 (954 RCA) - B3 (954 RCA). Tevens een wikkeling die de hoogspanning levert voor de voeding.
• Vervolgens uit de compacte constructie van de radio-onderdelen het schema getekend.
• De capaciteitloze afvlakcondensatoren C1-25 uF en C2-25uF en de elco 100 uF over de kathodeweerstand van B2 vervangen. Tevens 3 zwarte lekke Philips condensatoren (‘Teerdotten’) vernieuwd. De vervangen defecte onderdelen staan in het schema aangegeven met een rood kruisje.
• Apparaat getest met diverse AM gemoduleerde frequenties door C3 te wijzigen.
• Aansluitbussen voorzien van tekst labels.

Opmerking:

• Door zich te verplaatsen in de tijd met schaarste aan onderdelen is dit een leerzaam project.
  
• Bijzonder is dat de bouwer destijds in bezit was van 'eikel buisjes' (acorn valves). Deze werden gebruikt voor hoge frequenties en niet in 'huisradio's'. Ook het gelijkrichtbuisje EA50 was moeilijk te verkrijgen.
  
• Alle waarden van componenten zo gelaten als destijds door de bouwer gebruikt werden.
  
• Eikel buisjes (acorn valves) werden vlak voor de Tweede Wereldoorlog al gebruikt in Amerikaanse en Engelse legerapparatuur. Philips produceerde in de oorlog ook deze buisjes voor Duitse legerapparatuur.
  
• Bij het testen van deze ontvanger m.b.v. de meetzender met een gemoduleerd signaal van 400 hz bleek sterke ontvangst op de genoemde frequentie maar ook op diverse frequenties in het Korte Golf bereik. Bij het testen heb ik losse antennekoppeling toegepast door de meetkop van de meetzender met plm. 1 m draad vlak naast de antennedraad te leggen.
  
• Er is geen aardaansluiting aanwezig echter bij het testen gebruikte ik wel een aarde voor betere ontvangst. De bouwer had destijds voor goede ontvangst blijkbaar aan een antenne voldoende.
  
• Het was een hele klus om deze bijzondere radio-ontvanger weer werkende te krijgen en een schema hiervan te maken. Echter met veel nieuwsgierigheid en plezier gedaan.

Met dank aan:

* Inbreng leden 'Nederlands Radioforum'
* Wikipedia
* Datasheets Electronic Tube Handbooks
* Archief 'Radio-Wereld* Havelte

© W.H.G. Stuiver, Havele, juni 2021